Professionals en identiteit

Professionaliteit, daar kunnen wij enorm van genieten. Je voelt het meteen als je ermee in aanraking komt. Of het nu die verkoper in de doe-het-zelf-zaak is die zijn materialen in diepte kent, de mondhygiëniste die vakkundig haar gereedschappen ter hand neemt, of de beleidsambtenaar die vol vuur over haar beleidsterrein vertelt. Het is bijna niet te beschrijven, maar je voelt het gewoon. En natuurlijk dwingt dat respect af. We geven dan ook meteen ruimte en laten ons de weg wijzen.

Waar het nu precies inzit? Ik, Manon, vraag het wel vaak aan het begin van een lezing over professionaliteit: kennis en vakmanschap, aandacht, lerende houding, durven onderzoeken, weten wat van jou is en wat niet, absolute gerichtheid op die klant, … De lijst is lang en iedere keer weer anders, alhoewel ook dezelfde kernen terugkomen. Het is altijd een schaap met vijf poten, … of nog liever acht.

De context waarin die professional zich beweegt is in verandering. Er zijn nauwelijks domeinen waar de ontwikkelingen niet fundamenteel zijn. In organisaties stapelen de veranderingen. Het werk concentreert zich steeds meer rond opgaven en praktijken. Je maakt onderdeel uit van allerlei teams, werkt aan diverse vraagstukken, in uiteenlopende contexten en groepen en vaak over de grenzen van disciplines en organisaties heen. De thuishaven dat ben je zelf.

Dat lijkt een nonchalante vaststelling, maar dat is nu net één van de grootste veranderingen voor professionals. En dat is ook waar professionele identiteit om de hoek komt. Elke professional heeft er eentje. En dat was vroeger ook al zo. Iedereen heeft een eigen manier van doen, een eigen kijk op het werk, een eigen kleur in de manier van reageren. Maar niet iedere professional heeft van nature de neiging erover na te denken. Het is in onze geschiedenis ook niet altijd nodig geweest erover na te denken. De dorpsarts of -leraar die zijn hele leven op dezelfde plek hetzelfde soort werk deed, kon de ontwikkelingen prima af, zonder de weg, zijn effectiviteit of zichzelf kwijt te raken en zonder tussentijdse heroriëntatie.

Het leven van de moderne professional ziet er echter anders uit. Het aantal mensen dat gedurende hun hele werkzame leven hetzelfde vak blijft uitoefenen, wordt snel kleiner. We maken switches, veranderen van context, van organisatie, van beroep, vak of functie. Of we hebben meerdere banen naast elkaar. Maar bovenal maken we onderdeel uit van steeds meer verschillende netwerken, teams en overlegstructuren. We hebben niet meer één thuishaven, we moeten ons telkens verhouden tot anderen en met elkaar bepalen wat we ‘goed werk’ vinden.

Voor organisaties is het zaak meer ruimte te laten, maar ook een weg te zoeken in het werken met al die eigenwijze professionals. Voor de professionals zelf is het zaak zichzelf goed te kennen, te weten waar ze voor staan, maar ook te weten waarop ze toegeven en elkaar de hand rijken. Professionele identiteit is in deze ontwikkelingen de ruggengraat van de professional.

De momenten waarop vragen rondom professionele identiteit bij de professional ontstaan, zijn vaak momenten van crisis of verandering in de organisatie, in het vak of in het eigen leven. Maar het kan ook ontstaan door kleiner ongemak, het gevoel niet meer helemaal scherp te hebben wat je wilt, wat je bijdraagt, waar je nu eigenlijk van bent. Dat je merkt dat je even de weg kwijt bent. Het werken met en aan professionele identiteit is echter niet altijd een hele gerichte onderneming. Vaker zit het verborgen teamleren of maakt het onderdeel uit van een beweging van de organisatie naar meer zelfsturing.

Voortbouwend vanuit onze ideeën over professionele identiteit zijn we inmiddels onder meer uitgekomen bij beroepsidentiteit, ontwikkelidentiteit en leiderschapsidentiteit. Over die en andere onderwerpen vind je in dit deel van de website meer informatie.