Professionele identiteit in beroepsopleiding

Direct na het verschijnen van Je Binnenste Buiten kwamen de vragen: hoe werk je nu met professionele identiteit in een situatie waarin mensen nog geen professie hebben, namelijk in een beroepsopleiding? Deze vragen kwamen in meervoud.

Ik had er twee reacties op: a. het boek is niet geschreven voor de doelgroep van studenten (wat de docenten zelf natuurlijk ook wel wisten) en b. als je begint bij de student, is het verloren voor de docent. Het wordt dan onderwijsmateriaal en de docenten gaan niet meer met hun eigen identiteit aan de slag.

In de hele aanloop tot het werken met professionele identiteit speelde die aandacht voor de professionele identiteit van de docent een belangrijke rol! Waar het als adviseur redelijk normaal was dat je aandacht besteedde aan wie je was en waarvoor je stond (ik was toen net een week naar Montelimar geweest om daarmee bezig te zijn), leken docenten voornamelijk bezig met ‘professionalisering’. Er was altijd wel een stuk inhoud, een nieuwe methodiek die aandacht vroeg. Ik hoorde of zag nooit de aandacht voor de professionele ontwikkeling, zelfkennis en dergelijke. Ik gunde hen dit eigenlijk ook!

Maar de reactie was een andere dan ik verwachtte. In plaats van er zelf mee aan de slag te gaan, zagen ze een mooie kans om hun onderwijs te verbeteren. Natuurlijk snap ik dat ook wel, maar toch ging ik tegenhangen: eerst die docent zelf!

Maar er bleven docenten aandringen op het doorvertalen van het materiaal naar de studenten. Ze gingen zelf aan de slag (en laat ik eerlijk zijn, zowel met zichzelf als met het onderwijs). Eind vorig jaar ging ik overstag. Oké, we gaan ervoor: we gaan kijken wat het vormen van een professionele identiteit eigenlijk vraagt (in plaats van het expliciteren of onderhouden). Uiteindelijk is het stik belangrijk om jonge professionals goed voor te bereiden en een stevige start te geven. Ik ben ervan overtuigd dat het werken met professionele identiteit daaraan bij kan dragen. Het voelt als een belangrijke onderneming die we met elkaar aangaan.

De eerste gesprekken zijn inmiddels geweest, met Dominique Potier, Bettina Top, Hilde van den Abeele, David Boterbergh (van Hogeschool Arteveld in Gent), Petra Cremers en Jitske Gulmans (van de Hanze Hogeschool in Groningen) en Tom van Oeffelt en ondergetekende (van Aeres Hogeschool Wageningen). Daaromheen ook wat losse verkenningen, dus ik ben benieuwd wie er nog aanhaakt.

Één van de mooie inzichten vond ik het volgende: het ontwikkelen van een professionele identiteit is een vorm van continu reframen. Je maakt iets mee en integreert het in wie je bent. Het is een wisselwerking tussen jezelf, je vak en je context, tussen verleden, heden en toekomst. Voor mensen die beginnen aan een beroepsopleiding ontbreekt in veel gevallen niet alleen dat beeld van het beroep, maar ook die context (of is ie gebrekkig aanwezig. Als stagiaire heb je toch een andere vorm van eigenaarschap). Maar we verliezen een belangrijk perspectief uit het oog. Die van de student. Eigenlijk is het zijn van student, de professie die ze zich eerst eigen moeten maken. Langzaam veranderd die professie naar het gekozen vak.

Neem je dit perspectief in, dan zijn er verschillende voordelen:

• Je kunt veel meer werken met wat er nu is, in plaats van in het luchtledige, en langzaam aan reframen van wie je nu bent, naar student, naar werkende.
• Het zijn van student als professie zien, en dus de keuze hebben er zelfsturend in te gaan, biedt bovendien een betere basis voor de studie, maar biedt ook een basis voor het levenslang leren.
• Leren leren, wat in de ogen van menig student vaak wordt gezien als een noodzakelijk kwaad ten behoeve van de studie en vanuit die studie vaak technisch wordt ingevuld krijgt nu meer betekenis en wordt onafscheidelijk gekoppeld aan het vak.

Ik weet niet of ik het al helemaal goed verwoord. Het is nog wat ik noem, een ‘emergent insight’: het is er wel, maar nog niet echt en zal in de komende tijd ongetwijfeld uitkristalliseren en andere woorden vinden. Ik kijk er ontzettend naar uit. Mocht je interesse hebben, bezig zijn met hetzelfde thema, willen aanhaken, laat het ons weten. (Ik kan niet beloven dat aansluiten altijd kan en lukt, maar we vinden er ongetwijfeld een vorm voor.)