Beelden van goed werk

Je herinnert je vast situaties waarin je even niet meer wist hoe te handelen. Situaties waarin je het niet eens was met elkaar over wat te doen. Of situaties waarin je onder druk van het moment een keuze maakte, en waarvan je je na afloop afvroeg: heb ik dit nu goed gedaan?

In allerlei rollen en beroepen komen mensen in dat soort situaties terecht. Dat kan er onder meer mee te maken hebben dat het nieuwe situaties zijn of situaties waarvoor geen eenduidige antwoorden zijn over hoe te handelen. Het kan bijvoorbeeld ook om situaties gaan waarin we samenwerken met mensen of partijen die andere belangen, waarden en verwachtingen hebben, en die er andere beelden op nahouden van wat ‘goed werk’ is.

Beelden van goed werk helpen om inzicht te krijgen in je handelen en je afwegingen daarbij, om beter te kunnen bepalen wat goed is, goed doet en goed voelt. Kortom, om je afwegingsvermogen (professional judgement) te versterken en zo bij te dragen aan goed werk.

Een paar voorbeelden

Wellicht is het volgende voor jou herkenbaar. Je had een geweldig idee waarvoor je andere organisaties warm wilde maken. Maar die anderen reageerden niet zo enthousiast als je had verwacht of gehoopt. Of: in een bijeenkomst met andere organisaties beschikte je over informatie die je eigenlijk niet zomaar kon delen, maar die op dat moment wel heel veel had kunnen bijdragen. Wat deed je toen? Of wat zou je doen als je er nu in terecht zou komen?

Voor deze vraagstukken zijn er geen enkelvoudige voorschriften, oplossingen of simpele antwoorden, waar iedereen het ook in elke situatie over eens is. Natuurlijk, er zijn allerlei theorieën, handboeken, functiebeschrijvingen en dergelijke, maar die geven geen antwoord op wat je hoort te doen in elke denkbare situatie. Gelukkig ook maar, want dat zou leiden tot een eindeloze stapel met documenten, die niemand leest en die bovendien het zelf nadenken zouden uitschakelen.

Kritische situaties

We noemen dit ‘kritische situaties’: situaties waarin het erop aankomt en waarvoor je geen handboek of standaardoplossing uit de kast kan trekken. Waar de betrokkenen verschillend tegen aankijken en waarin het flink kan schuren. Dat vraagt om het maken van een eigen afweging: wat vind ik – of vinden wij als samenwerkingspartners – nu goed werk in deze situatie? Ze zijn kritisch, omdat je er een verschil mee kan maken en het niet voor de hand ligt, hoe je dat voor elkaar krijgt. Verwar ze niet met kritieke, hachelijke of gevaarlijke situaties. Die wil je liever vermijden. Kritische situaties zijn aan de orde van de dag en daar wil je juist van leren om het steeds beter te doen. Ze vormen een interessant aanknopingspunt voor samen leren en realiseren.

Beelden van goed werk

Beter worden in het herkennen van kritische situaties en in het maken van afwegingen hoe daarmee om te gaan, helpt om tot stevigere keuzes te komen en elkaar daar als professionals ook beter in te vinden. De keuze die je maakt in zo’n situatie en de overwegingen die daaraan ten grondslag liggen, noemen wij ook wel een ‘beeld van goed werk’. Dat is precies wat de naam zegt: jouw beeld van wat het goede is om te doen in díe situatie. Goed werk definiëren we daarbij als werk dat goed is (excellent), goed doet (ethisch) en goed voelt (energiek). Je zou ook kunnen zeggen: werk dat van goede kwaliteit is (excellentie), dat rekening houdt met verschillende belangen en perspectieven (ethiek) en voor de betrokkenen betekenisvol is (energie).

Wat dus niet werkt

Een gebruikelijke benadering in organisaties is om voor dit soort situaties op zoek te gaan naar ‘geleerde lessen’, ‘succesfactoren’ of ‘best practices’. In de praktijk levert dat minder succes op dan we zouden willen, omdat elke volgende situatie toch net weer even anders is en iets anders vraagt. Het is niet zo eenvoudig daar echt zelf van te leren en je de succesfactor eigen te maken. Het delen van de ervaring heeft wel invloed, maar inzichten komen pas in beweging als je zelf voor soortgelijke situaties staat. Je leert meer van de puzzel, dan van een geleerde les die je op een presenteerblaadje wordt aangereikt en vaak ook zo voor de hand liggend klinkt.

Herkenbare verhalen

Daarom kiezen we ervoor verhalen te maken aan de hand van concrete praktijksituaties waarin de complexiteit voelbaar is. Geen verhalen die voorschrijven wat je moet doen, maar verhalen die herkenbaar zijn, waar je in wordt gezogen en die oproepen om te associëren met je eigen werk. Ze geven houvast om het gesprek te voeren over wat je goed werk vindt. Ze zetten aan tot denken over wat eenieder zou doen in soortgelijke (toekomstige) situaties en geven een handreiking om afwegingen te maken.

Ervaringen met beelden van goed werk

Op allerlei plekken hebben we hier inmiddels ervaring mee op gedaan. Bijvoorbeeld bij de rijksinspecties (in opdracht van Bureau Inspectieraad), bij het programma DuurzaamDoor (dat duurzaamheidstransities beoogt te versnellen), bij het programma Leren is Werken, Werken is Leren, bij het programma Grenzeloos samenwerken van het Ministerie van BZK en in de jeugdzorg (in opdracht van Jeugdzorg Nederland). We mogen hetgeen we hen ontwikkelden op deze plek delen.

Stuk voor stuk zijn de publicaties overigens work in progress en niet bedoeld als perfecte voorbeelden. We hebben ze ook op hele verschillende manieren ontwikkeld en dat zie je terug in het resultaat. Gaandeweg zijn we tot aanvullende inzichten gekomen en groeit onze manier van denken.

       

     

Rijksinspecties – kritische beroepssituaties in het toezicht (2021): De Inspectieraad bevordert dat rijksinspecties hun toezicht uitoefenen in overeenstemming met de principes van goed toezicht. In samenwerking met Bureau Inspectieraad hebben we dertien kritische beroepssituaties voor inspecteurs opgetekend en daar prototypische verhalen van gemaakt, gevolgd door een handreiking om met collega’s het gesprek daarover te voeren.

Ministerie BZK – beelden van goed werk in samenwerking (2022 en 2023): Grenzeloos Samenwerken wil de samenwerking binnen de rijksoverheid, en tussen de rijksoverheid en andere partijen helpen verbeteren. We hebben een hele serie kritische samenwerkingssituaties geïdentificeerd waarin grenswerkers zoal terecht kunnen komen. Aangevuld met een aantal beelden van goed werk van die grenswerkers hebben we die opgenomen in dit boekje.

DuurzaamDoor – goed werk in duurzaamheidstransities (2022): DuurzaamDoor wil de duurzaamheidstransities in Nederland helpen versnellen (energie, voedsel, water, etc). In dit werkschrift hebben we een aantal kritische situaties beschreven waarin procesbegeleiders in transitieopgaven kunnen verkeren. Die hebben we afgeleid uit allerlei gesprekken met transitieprofessionals. Ook hebben we allerlei beelden van goed werk opgetekend.

Jeugdzorg Nederland – goed werk in de jeugdzorg (2023): Jeugdzorg Nederland ondersteunt de ontwikkeling van jeugdprofessionals. Om daarbij te ondersteunen hebben we samen met mensen uit de praktijk een bundel gemaakt met daarin kritische situaties die voor jeugdprofessionals herkenbaar zijn. Daarnaast hebben we een dialoogkaart ontwikkeld die helpt om het gesprek erover te voeren.

Een voorbeeld van een kritische situatie (althans, een deel daarvan) en een beeld van goed werk (niet behorend bij die kritische situatie overigens) uit het werkschrift van DuurzaamDoor vind je hieronder:

We verwachten dat die situaties die we in de verschillende publicaties hebben beschreven, herkenbaar zijn voor mensen die ook inspecteur, grenswerker, procesbegeleider in transitieopgaven respectievelijk jeugdprofessional zijn. Ze zijn uniek in de keuzen die je maakt in het moment, maar minder uniek in hun aard: iedereen in zo’n rol komt er vroeger of later in terecht.

In de beschrijvingen van de situaties voel je – als het goed is – dat er meerdere manieren zijn om ermee om te gaan. Dat je niet zomaar een antwoord uit je mouw schudt en dat anderen waarschijnlijk tot een ander antwoord komen. Maar als je erover nadenkt en teruggaat naar eerdere ervaringen met een soortgelijke situatie, dan kom je (hopelijk) wel tot een eigen beeld van goed werk: jouw idee over wat het goede is om te doen.

Steviger afwegingsvermogen draagt bij aan goed werk

Wij denken dat het verstevigen van het afwegingsvermogen in organisaties nodig is om tot goed werk te komen. We zien dat door het stimuleren van goed werk dialogen over kritische situaties, de professionaliteit in organisaties en opgaven toeneemt. Dat professionals steviger in hun schoenen komen te staan en zich tegelijkertijd realiseren wanneer het nodig is om een stukje van hun gelijk op te geven ten behoeve van een gezamenlijke keuze.

Meer weten over beelden van goed werk?