Professionele identiteit

Het wordt steeds belangrijker om te weten waar je als professional voor staat, wat je basis is, wat onvervreemdbaar van jou is en wat je jouw kleur geeft. We noemen dit je professionele identiteit. Professionele identiteit gaat over de verhouding tot jezelf en tot anderen; de verhouding ten opzichte van wat persoonlijk en wat vakmatig is.

Belang van een sterke professionele identiteit

Je professionele identiteit bestaat uit die zaken die je maken tot wie je bent, die je niet kwijt wilt, die jou je kleur geven op de verbinding van wie je bent, het werk dat je doet en de context waarbinnen je dat vormgeeft. Je professionele identiteit is de wolk van kenmerken en kwaliteiten waaraan jij (h)erkend wil worden.

Een sterke professionele identiteit maakt veerkrachtig, omdat je weet wat jou daadwerkelijk raakt en wat je van je af kunt laten glijden. Ze geeft een basis voor zelfsturing, omdat je weet wat jij belangrijk vindt en je daarop je ontwikkeling kunt vormgeven. Een sterke professionele identiteit zorgt ervoor dat je kunt omgaan met veranderingen en ontwikkelingen, zonder jezelf kwijt te raken.

Weten waar je als professional voor staat geeft ook rust om vanuit een helder onderscheid tussen wie jij bent, wat jouw kleur is en wat de ander typeert, toegevoegde waarde aan beide te leveren. En tenslotte draagt een sterke professionele identiteit bij aan het verstevigen van je expertise. Ze is de bron van de gedrevenheid en leergierigheid om het beste uit jezelf en (de uitoefening van) je vak te halen.

In ons boek Je Binnenste Buiten hebben we op basis van literatuuronderzoek en eigen empirisch onderzoek een model ontwikkeld waarin die verbinding tussen jou, je werk en je werkcontext zichtbaar wordt.  Identiteit gaat steeds over ‘ik’ én ‘wij’. Elk mens heeft immers kenmerken die horen bij de behoefte aan identificatie (Waar wil ik graag bij horen? In welke groepen herken ik mezelf?). En elk mens heeft ook kenmerken die horen bij separatie (Waarin wil ik me onderscheiden? Waaruit bestaat mijn uniciteit?).

Werken aan je eigen professionele identiteit

Hoe je als professional met je professionele identiteit praktisch aan de slag kunt gaan, hebben we uitgewerkt in ons vervolgboek Mijn Binnenste Buiten. Daarin wisselen praktijkverhalen, korte stukjes theorie, uitnodigingen tot gesprekken en persoonlijke vragen elkaar af. Dit alles nodigt uit om de eigen professionele kleur te onderzoeken en te versterken, alleen of (bij voorkeur) met professionele vrienden. Ook de dialoogkaarten die we hebben ontwikkeld onder de naam Ons Binnenste Buiten geven houvast bij het gesprek over dit onderwerp.

Aandacht voor professionele identiteit in organisaties

Een vraag die kan opkomen is naar het handelingsperspectief in een organisatie: wat staat ons te doen om professionele identiteit in organisaties een plek te geven? Wat ontbreekt er op ons huidige palet of aan onze huidige manier van werken? We willen een aantal denkrichtingen delen.

Waar het in eerste instantie om gaat, is professionele identiteit te herkennen als een belangrijk aspect van de professionele ontwikkeling in een steeds sneller veranderende wereld. Daarbij is de hedendaagse professional een lerende professional, die er zelf voor kiest professional te zijn en die dus bewust omgaat met de eisen van de beroepsuitoefening. Het aandacht besteden aan je professionele identiteit is daarbinnen een belangrijke tool om echt goed te worden in je vak.

Dat de professionele identiteit ‘eigendom’ is van de professional, impliceert dat verplichte ontwikkeltrajecten weinig zinvol zijn. Toch is gerichte aandacht ervoor wel van belang. Professionele identiteit laat zich niet zomaar herkennen of benoemen, zeker niet door de eigenaar zelf. Het verkennen en expliciteren van professionele identiteit vraagt niet alleen gerichte, maar ook collectieve aandacht. Daar komt bij dat professionele identiteit aan ontwikkeling onderhevig is en niet zozeer vraagt om continue aandacht, maar wel om onderhoud.

Speciale aandacht voor professionele identiteit is op haar plaats in het geval van kantelpunten in een loopbaan. Deze kunnen ofwel van buitenaf komen en veroorzaakt worden door een heftige gebeurtenis op een ander vlak van het leven (zoals ziekte of een persoonlijk verlies). Het kan ook gaan om een persoonlijke keuze wat betreft de loopbaan. Het expliciteren van professionele identiteit kan actief worden ingezet ten dienste van deze momenten, om ze betekenis en vorm te geven.

Ontwikkelingen van het vak of de organisatie zijn ook van die gelegenheden waarin expliciete aandacht voor professionele identiteit van waarde is. Het gaat hier om veranderingen in frames of grotere perspectiefwisselingen, waarbij de professional noodgedwongen ‘mee moet’. In deze vraagstukken is het belangrijk om zowel de professionele identiteit als het professionele frame een plek te geven in leren en ontwikkelen. Een voorbeeld is transformatief leren (Mezirow, 2009; 2000). Of je nu begint vanuit het individu en dan het collectief oppakt of andersom, is afhankelijk van de vraag en de context.

Ook als we kijken naar de diversiteit en complexiteit in vraagstukken van professionals is het kennen van je professioneel identiteit van belang. Die diversiteit en complexiteit vragen om samenwerken, om samen met collega’s uit aanpalende professies samen meerwaarde te kunnen creëren. Het kennen van je eigen professionele identiteit – weten hoe je staat in en voor je vak en weten wat je toegevoegde waarde is – versterkt deze samenwerking en de collectieve professionaliteit. Dit hebben we beschreven in het artikel Transitie naar collectieve professionaliteit.

Er zijn genoeg aanleidingen en redenen om het professionele hart een duidelijkere plek te geven in professionele ontwikkeling, professionalisering en organisatieontwikkeling. Er is echter geen kant en klaar pakket ‘Professionele Identiteit’ dat je zo uit zou kunnen rollen. In elke organisatie, voor elke professie werkt het weer anders. Hoe werken aan en met professionele identiteit er in jouw organisatie uit komt te zien, waar het is aangehaakt, wie het oppakt en hoe, daarover denken we natuurlijk graag mee.

Verder onderzoek naar professionele identiteit

Professionele identiteit blijkt een bijna onuitputtelijk onderzoeksterrein te zijn. Op dit moment doen we onderzoek naar hoe je professionele identiteit in je dagelijkse werkpraktijk kunt ervaren. Soms moet je hard werken om te zijn wie je wil zijn, soms lijkt dat vanzelf te gaan. Daarover kun je in de sectie over identiteitswerk meer lezen.

We doen ook onderzoek naar wat je deelverzamelingen van je professionele identiteit zou kunnen noemen: identificatiepunten die voor elke professional gelden.  Elke professional heeft een beroep en een vak, is bezig met zijn ontwikkeling en werkt samen met collega-professionals. Over die identificatiepunten, beroepsidentiteit, ontwikkelidentiteit en leiderschapsidentiteit, vind je verderop op deze website meer.

En tot slot bereiden we met een groep opleiders een publicatie voor over hoe studenten in initiële opleidingen al met hun professionele identiteit aan het werk kunnen om met de nodige stevigheid hun professionele bestaan te kunnen starten.

Meer weten over professionele identiteit?